Khi vốn và kinh nghiệm còn ít, nhà đầu tư mới nên để ý những gì?
Con đường đến với đầu tư chứng khoán của lứa tuổi 20s rất đa dạng. Có những bạn chủ động tham gia nhờ quan sát học hỏi từ người đi trước. Cũng có những bạn mới “nhảy vào” vì FOMO do chứng khoán tăng nóng giai đoạn vừa qua.
Tuy nhiên, dù chủ động hay do FOMO thì cạm bẫy với người mới tham gia thị trường chứng khoán là rất nhiều, đòi hỏi cần có sự chuẩn bị tốt.
Vậy những cạm bẫy ở đây là gì? Chúng ta cần chuẩn bị như thế nào?
Nội dung bài viết
Cạm bẫy từ các chi phí
Cạm bẫy đầu tiên là phí và thuế trong đầu tư chứng khoán. Có những loại phí công khai, nhưng cũng có những loại phí rất mập mờ.
Phí công khai là mức phí mà nhà đầu tư phải trả cho công ty chứng khoán (broker) mỗi khi mua và mỗi khi bán. Tùy broker, gói dịch vụ và giá trị giao dịch mà tỷ lệ phí có thể từ 0,1% đến 0,35% giá trị giao dịch. Bên cạnh đó là các loại phí khác liên quan đến các hoạt động duy trì, hay các giao dịch khác của tài khoản.
Lấy ví dụ ở mức phí 0,15%, áp dụng với một nhà đầu tư với số vốn ban đầu 100 triệu đồng và mua đi bán lại với tần suất 4 lần/tháng. Với 48 lần giao dịch hết hạn mức của tài khoản, tổng phí khi đó sẽ là 48 x 0,15% x 100 triệu = 7,2tr, tức 7,2% mức vốn bỏ ra.
Như vậy, lợi nhuận đầu tư phải cao hơn mức này nhiều để bù lại phí giao dịch, thuế, và các khoản phí khác. Nếu nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy (margin) x2 thì chi phí có thể lên đến 14%/năm. Mà các nhà đầu tư chuyên nghiệp lâu năm cũng không dễ có mức sinh lời ổn định như này.
Một loại chi phí ẩn cũng ảnh hưởng nhiều đến kết quả cuối cùng (bottom line) của nhà đầu tư là spread, tức chênh lệch giá mua giá bán.
Ví dụ, giá thị trường của một cổ phiếu là 100 ngàn, giá mua (bid) là 100 ngàn 500 đồng và giá bán (ask) là 99 ngàn 500 đồng thì spread sẽ là 1%. Còn nếu giá bid là 100 ngàn 100 đồng và giá ask là 99 ngàn 900 đồng thì spread sẽ là 0,2%.
Độ lớn của spread không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận cuối cùng của nhà đầu tư. Nó còn là dấu hiệu cho thấy tính thanh khoản của chứng khoán. Con số này càng lớn thì tính thanh khoản càng thấp.
Cạm bẫy từ “đòn bẩy”
Cạm bẫy thứ hai là sử dụng đòn bẩy (leverage) đầu tư khi chưa nhiều kinh nghiệm. Nhiều nhà đầu tư thắng rất nhiều trong thời gian đầu khi mới tham gia thị trường, cứ như truyền thuyết cờ bạc đãi tay mới.
Lúc đầu họ có thể chỉ bỏ một ít vốn để thăm dò, nhưng thấy thắng thì tâm lý trở nên chủ quan, nghĩ mình rất giỏi. Họ không biết được rằng đó có thể là do may mắn, đúng vào lúc chu kỳ thị trường đang lên.
Tâm lý quá tự tin khiến không ít nhà đầu tư mới dốc hết (all-in) vào chứng khoán, hơn nữa là vay qua margin để đầu tư.
Nhưng dùng margin là con dao hai lưỡi, nó có thể giúp tăng tỷ suất sinh lợi, nhưng cũng có thể làm cho khoản thua lỗ nhanh và nghiêm trọng hơn. Chẳng hạn trường hợp dùng margin x2, nếu lỗ 10% thì lỗ thực sự sẽ hơn 20% vì còn phải trả lãi vay.
Nguy hiểm là ở chỗ khi đã dùng margin thì số vốn đầu tư đã tăng lên nhiều. Thường thì khi thăm dò, nhà đầu tư bỏ một số tiền nhỏ, như 10 triệu chẳng hạn, thấy lời được 10% trong vài ngày thì vui mừng.
Nhưng đến khi bỏ 100 triệu vào, dùng thêm margin x2, thì dù thị trường điều chỉnh chỉ 5% thì số lỗ cũng lên đến 10 triệu đồng, đủ để xóa sạch khoản lời trước đó. Nếu so với số vốn ban đầu thì giờ đã lỗ 100%.
Cạm bẫy vì không “cắt lỗ”
Cạm bẫy thứ ba là không cắt lỗ (cut loss) kịp thời. Trong tài chính, khi tính tỷ suất lời/lỗ của các khoản đầu tư liên tục, ta phải dùng cách tính trung bình nhân (geometric).
Ví dụ, lỗ 50%, rồi lời 50% thì vẫn còn là lỗ 25% chứ không phải huề vốn. Giả sử có 100 triệu mang đi đầu tư, lỗ trước lời sau thì số vốn sẽ là 100 triệu x 0,5 x 1,5= 75 triệu.
Các bạn có thể dễ dàng tìm được trên Internet bảng tính toán cần lời bao nhiêu để bù lỗ. Ví dụ như lỗ 10% thì cần lời 11,11%, lỗ 20% thì cần lời 25%, lỗ 50% thì cần lời 100% mới bù lại được.
Cạm bẫy vì quá “phiêu lưu”
Cạm bẫy thứ tư là quá phiêu lưu, để rồi đầu tư vào các sản phẩm tài chính phức tạp như phái sinh (derivatives), các sản phẩm nhiều rủi ro như CFD, hay đầu tư trên các sàn chưa được cấp phép hợp pháp tại Việt Nam.
Đầu tư trực tiếp trên chứng khoán cơ sở thông qua các công ty chứng khoán mà còn có nhiều rủi ro. Vì thế, việc đầu tư trên các sàn trực tuyến, với các sản phẩm phức tạp, có đòn bẩy cao thì rủi ro chắc chắn sẽ còn nhiều hơn gấp bội.
Đầu tư cũng như bất kỳ công việc nào khác, cần có sự chuẩn bị. Đối mặt với nhiều cạm bẫy như thế, nhà đầu tư mới cần chuẩn bị những gì?
Chuẩn bị về kiến thức
Trong đầu tư chứng khoán, thứ cần trang bị đầu tiên là kiến thức. Các kiến thức ở đây là nền tảng liên quan đến tình hình tài chính của doanh nghiệp, vì giá trị nội tại (intrinsic value) của một cổ phiếu nào đó là giá trị chiết khấu về thời điểm hiện tại của các dòng tiền trong tương lai.
Bên cạnh đó, cần hiểu và phân biệt giữa giá trị sổ sách (book value of equity), giá trị nội tại, và giá trị trường (market value hay là pricing). Sự thật là ngay cả nhiều nhà đầu tư có kinh nghiệm vẫn không phân biệt được giữa định giá (valuation) và trả giá (pricing) cho một cổ phiếu nào đó.
Nhưng kiến thức về tài chính doanh nghiệp không thôi cũng chưa đủ. Hiệu quả hoạt động của một doanh nghiệp còn phụ thuộc nhiều vào khả năng của lãnh đạo trong hiện tại và tương lai, tức là vấn đề quản trị doanh nghiệp (governance).
Ngoài ra, nhà đầu tư cũng cần có kiến thức vĩ mô về ngành, về chu kỳ kinh tế, về chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương lớn cũng như chính sách tài khóa của các chính phủ này.
Lấy ví dụ như trong nền kinh tế. Hãy đặt câu hỏi như với các ngành như tài chính, năng lượng, bất động sản, hàng tiêu dùng, công nghệ,… thì với mỗi giai đoạn, ngành nào sẽ thịnh ngành nào sẽ suy?
Khi có các thay đổi lớn trong chính sách, ví dụ như ở Mỹ, đảng Dân Chủ lên nắm quyền thay đảng Cộng Hòa thì ngành nào sẽ được hưởng lợi?
Chuẩn bị về tâm lý
Chuẩn bị thứ hai trong đầu tư là tâm lý. Thị trường chứng khoán là nơi khó có thể dự đoán được, dù ai cũng cố gắng làm chuyện này.
Về dài hạn, các thị trường đều tăng theo quy mô của nền kinh tế, nhưng sẽ luôn có những lúc điều chỉnh (correction) hay khủng hoảng (crash). Trong số này, các đợt điều chỉnh có thể xảy ra thường xuyên và rất khó đoán trước.
Hai dấu hiệu tâm lý quan trọng trên thị trường chứng khoán là tham lam (greed) và sợ hãi (fear). Quá tham lam sẽ dễ rơi vào tình trạng đu đỉnh, còn quá sợ hãi sẽ rơi vào tình trạng bán tống bán tháo, bán theo giá trị trường khi thị trường đang sụt giảm mạnh.
Do đó, nhà đầu tư có kinh nghiệm khác với nhà đầu tư mới ở chỗ tâm lý họ ổn định. Những nhà đầu tư này không nao núng khi thị trường điều chỉnh mạnh, hay bốc đồng khi thị trường tăng nóng.
Chuẩn bị về phương pháp đầu tư
Chuẩn bị thứ ba là các phương pháp đầu tư. Trong đầu tư, có thể chia thành hai trường phái là mua bán (trade) và mua giữ (buy & hold). Dù theo trường phái nào thì cũng phải nắm được các nguyên tắc, cách đa dạng hóa danh mục và quản trị rủi ro danh mục.
Chẳng hạn đối với lớp tài sản có mức độ rủi ro cao, tức độ biến động của giá lớn, thì chỉ nên chiếm một tỷ trọng nhỏ trong danh mục. Ví dụ như cryptocurrencies chỉ nên chiếm tối đa 10% tổng tài sản chẳng hạn.
Trong đầu tư, có một câu nói là “knowing is not doing”, nghĩa là biết thôi chưa đủ, phải động tay vào làm. Điều này để tránh không rơi vào tình trạng học gạo.
Tâm lý khi đầu tư mô phỏng (simulation) rất khác với đầu tư thực tế. Mở một tài khoản ảo, thua lỗ 30-50% thì tâm lý không thể nào giống như bỏ ra 100 triệu tiền thật để đầu tư. Lỗ 20% trên danh mục 100 triệu cũng khác rất nhiều với lỗ 20% trên danh mục 1 tỷ đồng.
Khi tâm lý khác nhau thì hành động cũng sẽ khác nhau. Trong hầu hết các trường hợp, khi không bình tĩnh thì sẽ rất dễ đưa ra quyết định sai.
Ở lứa tuổi 20s, đầu tư cho nghề nghiệp là quan trọng nhất. Đó là nguồn lợi nhuận chắc chắn và có khả năng tăng gấp nhiều lần trong tương lai. Đầu tư cho chuyên môn của mình, phát triển mạng lưới nghề nghiệp để thăng tiến trong công việc là cách đầu tư hiệu quả.
Khi có khoản tích lũy, lúc này mới nên tính đến chuyện đầu tư chứng khoán. Trước khi bắt đầu, các bạn cần có những chuẩn bị như đã đề cập ở trên. Và hãy đảm bảo mình đã lưu ý các cạm bẫy.
Đầu tư là một chặng đường dài và không hề dễ để giàu nhanh. Khi bắt đầu ở tuổi 20s, hãy nghĩ rằng mình có từ 20 đến 30 năm để thực hiện kế hoạch tài chính của mình.
Điều khó nhất trong đầu tư là rèn luyện tính kỷ luật, sự kiên trì và tâm lý vững. Nếu tuân thủ được thì sẽ thành công.
